Het is niet voor iedereen weggelegd om banen te leggen. Je moet de technieken kennen die een goede oriënteerder kan gebruiken om te weten hoe je het hem moeilijk kan maken. Je mag niet verwachten van een beginnend oriënteerder dat hij banen gaat leggen voor een ervaren oriënteerder. Hij zal terugvallen op zijn kennis en de omlopen leggen in functie van zijn mogelijkheden, voornamelijk langs paden. Maak dus niet de fout een onervaren loper de banen te laten leggen voor een wedstrijd zonder hem daarbij te helpen en te begeleiden.

Goede banen leggen vraagt tijd en eist het nodige denkwerk. Het vaak herbeginnen van stukken van een omloop en het sluiten van compromissen hoort er ook bij. Banen worden ook best nagekeken door een andere loper die de mogelijk zwakkere delen eruit kan halen. Na het voorbereidend werk komt er dan nog het nakijken van de banen op het terrein bij, het plaatsen van “prébalises” en eventueel het aanpassen van de kaart als er veranderingen zijn. Kortom, er komt heel wat bij kijken. Naarmate de wedstrijd nadert, voel je de spanning stijgen. De laatste momenten kunnen zenuwslopend zijn.

De voldoening komt er de dag van de wedstrijd, als de lopers tevreden zijn (of ontevreden omdat ze een fout hebben gemaakt), als de discussies over de beste volgweg hoog oplaaien, als de tijden ver uit elkaar liggen. Moe maar voldaan kan je die avond dan genieten van een goede nachtrust. Vergeet natuurlijk niet eerst de posten op te halen.

Voor je kan beginnen met baanleggen moet je natuurlijk zelf de technieken, die een oriënteerder kan toepassen, kennen en je moet ook weten welke de moeilijkheden zijn op vlak van wegkeuze en het vinden van de post.

De algemene principes voor het banen leggen zijn hernomen in bijlage B van het IOF-wedstrijdreglement, maar die blijven relatief theoretisch. Daarom vind je in dit hoofdstuk de voornaamste richtlijnen met praktische voorbeelden.

De post moet bereikbaar zijn: je moet rekening houden met de leeftijdscategorieën. Is de post bestemd voor jeugdige lopers of beginnelingen, dan moet deze op of vlak naast een weg of een groot merkpunt staan en liefst nog in een gebied met weinig details. Is de post voor ervaren lopers, dan mag de post in een gebied van fijnoriënteren staan. Natuurlijk moet je voorkomen posten te plaatsen op gevaarlijke plaatsen zoals rotswanden of rivieroevers.

Ook moet je erop letten geen gevaarlijke situaties tussen de posten te leggen. Stukken die de deelnemers aanmoedigen verboden of gevaarlijke gebieden te betreden, moeten vermeden worden. Misschien kunnen onderstaande tekeningen duidelijkheid brengen.

Posten moeten bij duidelijke merkpunten staan: controleposten moeten altijd geplaatst worden bij merkpunten die getekend zijn op de kaart. Merkpunten die per definitie "vaag" zijn zoals een slecht zichtbaar weggetje, een vage begroeiingsgrens (zonder zwarte puntjes), zoals op de linkerkaart, mogen niet gebruikt worden.

Posten in elkaars buurt: controleposten moeten in elk geval minstens 30 meter uit elkaar staan.

Controleposten mogen enkel op minder dan 60 meter van elkaar worden geplaatst wanneer hun terreinkenmerken duidelijk verschillend zijn, zowel op de kaart als op het terrein.

Controleposten moeten dus minstens 60 meter van elkaar staan als ze dezelfde terreinkenmerken hebben, dus wanneer ze aan een identiek merkpunt staan.

Hieronder twee omlopen. Het linkse voorbeeld is geschikt voor beginnelingen. Voor gevorderde oriënteerders is het noodzakelijk veel variatie in richting en afstand tussen de posten in te lassen zoals in het rechtse voorbeeld.

Géén enkele wegkeuze mag een voor- of nadeel opleveren voor een deelnemer door een probleem, een terreinverandering, een hindernis, enz. die de loper niet kon voorzien bij zijn wegkeuze op de kaart.

Het is beter een wedstrijd te organiseren met enkele goede stukken, verbonden met enkele verbindingsposten dan een wedstrijd te hebben met een groot aantal gelijkaardige maar minder moeilijke stukken. Het is primordiaal de lopers verschillende mogelijke volgwegen aan te bieden tussen de posten. Hoe meer aangeboden keuzemogelijkheden, hoe meer de lopers verschillende wegen zullen volgen en hoe kleiner de kans is dat zich groepjes zullen vormen. De deelnemers zouden zich maximaal moeten concentreren op het kaartlezen tijdens de wedstrijd. Stukken waar geen aandacht moet geschonken worden aan het navigeren moeten vermeden worden.

Is er een duidelijke stoplijn? Een post vóór de stoplijn is altijd moeilijker dan een post achter de stoplijn. Ook een stoplijn op minder dan 100 meter achter de post maakt de post eenvoudiger.

In het rechtervoorbeeld is de weg (rode pijltjes) een stoplijn voor post 3. De loper hoeft tot daar géén kaart te lezen. Het is dus beter een post te voorzien voor de stoplijn. Hieronder vraagt de post voor het moeras nauwkeurig kaartlezen terwijl de post erachter gemakkelijker te vinden is door de hulp van dit moeras.

Wil je de post in een gebied van fijnoriëntering plaatsen, dan is ook de richting vanwaar de lopers komen van belang. Dezelfde post kan gemakkelijk zijn uit de ene richting maar moeilijk uit de andere.

Zo zijn bv. inlopers moeilijker te vinden van boven af dus aan de andere kant van de heuvel dan van waar de loper komt. De groene pijlen geven de goede (moeilijke) richting aan, de rode pijlen de gemakkelijke richting.

Volgwegen langs lijnmerkpunten zijn gemakkelijker dan volgwegen langs opvangmerkpunten (ruw oriënteren).

De gemakkelijkste wegkeuze langs lijnmerkpunten zou niet de snelste volgweg mogen zijn tussen 2 posten.

Het streefdoel moet zijn dat de snelste weg tussen de posten deze is die het meeste kaartlezen en technische vaardigheden vraagt. De loper die in dit voorbeeld naar het pad zou lopen zou trager moeten zijn dan diegene die de andere mogelijke volgwegen kiest.

Een kort been heeft meestal slechts één wegkeuze. Het zou dan voldoende moeilijk moeten zijn om de betere kaartlezers te bevoordelen.

In het linkervoorbeeld heeft post 30 géén nut, er is geen wegkeuze en er is bovendien geen richtingsverandering naar post 31. In het rechtervoorbeeld is post 3 wel moeilijk en moet er geörienteerd worden. Het pad ten westen van post 2 en 3 biedt een alternatieve wegkeuze.

Vermijd lange benen in het gedetailleerdste stuk van de kaart waar de technische vaardigheden van de deelnemers op de proef kunnen gesteld worden. Dwing de lopers tot fijn oriënteren.

Het zou jammer zijn de lopers in deze zone bv. van post 12 naar 17 te doen lopen.

Benen op hellingen worden het best met de helling mee (op de hoogte blijven) of schuin gelegd (linker kaartje). Een stuk recht de berg op is eerder een fysieke test. Een stuk recht de berg af kan het element geluk doen spelen, zeker in een weinig gedetailleerd gebied. Niemand kan zijn exact hoogteverlies inschatten (rechterkaartje).

Verloren stukken: een stuk is volledig verloren als het geen kaartlezen meer vraagt. Dit kan zijn omdat het te gemakkelijk is en het dus alleen maar uit lopen bestaat of wanneer het te zoeken merkpunt of de post van te ver zichtbaar is zoals bv. een merkwaardige boom in een open terrein. De loper kijkt aan zijn post één keer in de richting van de volgende post en ziet de boom al vanop honderden meters. Dit is absoluut te voorkomen.

Opmerking: je hebt natuurlijk ook verloren stukken wanneer de post geplaatst is vlak na een grote stoplijn of opvangmerkpunt (zie moeilijke en gemakkelijke plaatsing van de posten).

Scherpe hoeken vergroten de kans op de vorming van ruggen. Extra verbindingsposten kunnen dit probleem oplossen.

Ook de aard van het terrein speelt mee in het creëren van deze ruggen, hoofdzakelijk door de aanwezigheid van hindernissen (rivieren, ondoordringbaar bos, heuvels, enz.). Hier is de hoek tussen de posten theoretisch in orde. De kans is echter groot dat de lopers de vallei in zullen lopen naar de post maar ook dezelfde weg zullen kiezen uit de vallei op weg naar de volgende post. Op die manier helpen ze weer de andere lopers.

Hou ook rekening met de tactische wegkeuzemogelijkheden. Een loper kan bewust een andere volgweg kiezen om lopers tegen te komen die van een post komen, op weg naar de volgende, waardoor de post eenvoudiger wordt.

Moet hij in dit voorbeeld van 3 naar A, dan kan hij eventueel iemand tegenkomen door een noordelijke route te nemen i.p.v. rechtdoor of af te wijken naar het zuiden. Als hij naar B moet kan hij deze tactiek niet toepassen want hij zal de lopers niet tegenkomen.

Let echter goed op dat je de loper niet in verleiding brengt om toch door een verboden gebied te lopen. Dit is zeker het geval voor een onduidelijk afgebakend gebied bv. een paars gearceerd veld (en dus verboden er over te lopen). De kans dat er toch een loper over het veld loopt, is reëel als hij er winst mee kan halen. Je doet er dan ook best aan te zorgen dat geen enkele loper voordeel zou kunnen halen uit de situatie en dit door een goede plaatsing van de posten in de buurt van de verplichte doorgang.

In het linkervoorbeeld moet de loper een grote omweg maken en is de verleiding groot om door het verboden gebied te lopen. In het rechtervoorbeeld is deze kans klein omdat de beste volgweg via de verplichte doorgang loopt. Bovendien is het een kort verbindingsstuk naar de doorgang.

Je kan het probleem ook veel eenvoudiger oplossen als de doorgang goed zichtbaar is: plaats er gewoon een post.

Het principe van de loper niet in verleiding te brengen kan je ook toepassen op andere verboden gebieden. Ook al staat er een draad rond een verboden gebied, een loper zou er eventueel toch nog kunnen doorlopen.

In het linkervoorbeeld is er op het eerste zicht weinig winst te halen voor een loper die bewust door het verboden gebied zou lopen. Dit is ook zo maar het zou nog kunnen dat de lopers die een fout maken en de eerste weg nemen, besluiten om de fout te beperken en toch door de verboden zone lopen. Ook dit probleem kan zeer eenvoudig opgelost worden door post 3 een beetje te verleggen zoals in het rechterkaartje.

Omdat bepaalde merkpunten zoals putten, stenen, enz. zelden een groot opvangmerkpunt hebben, kan het probleem opgelost worden door ervoor te zorgen dat de post vanuit alle richtingen zichtbaar is vanop 10% van de lengte van het kompasstuk bv. vanop 30 meter na 300 meter kompaslopen.

Opmerking: het is géén enkel probleem een put (of een ander merkpunt) te gebruiken als er andere merkpunten in de buurt zijn die de loper toelaten de post te vinden mits ze een geschikte techniek toepassen.

De eerste post: de deelnemers mogen vanaf de start geconfronteerd worden met kaartleesproblemen. Het eerste stuk zou echter niet te moeilijk mogen zijn, noch technisch, noch fysiek. De deelnemer zou de gelegenheid moeten krijgen om te wennen aan de kaart en de keuze moeten hebben via een omweg de post gemakkelijk te vinden.

Moeilijke eerste posten kunnen ervoor zorgen dat er zich groepjes vormen vanaf de eerste post en dit is te voorkomen.

Het is ook belangrijk om verscheidene eerste posten te voorzien, één per omloop is ideaal. Als bepaalde reeksen dezelfde eerste post hebben, kunnen de deelnemers elkaar mogelijk helpen en kan geluk (samen te starten met een goede loper) zorgen voor tijdswinst.

Het startpunt op de kaart (de driehoek) moet altijd een duidelijk merkpunt zijn dat goed herkenbaar is op de kaart. De start moet op het terrein altijd aangeduid worden met een vlaggetje. De zone van de start moet zo gekozen zijn dat de deelnemers zich kunnen opwarmen maar dat ze de wegkeuzes die gemaakt worden door de startende lopers niet kunnen zien. Hiertoe kan gebruik gemaakt worden van een voorstart waar de deelnemer zijn kaart krijgt (en zijn tijd begint te lopen). De volgweg van de voorstart tot aan de startdriehoek dient gemarkeerd te zijn.

Het is een feit dat de loper na zijn vertrek zo snel mogelijk zijn eerste post wil bereiken. Als de baanlegger de zekerheid wil dat men tot aan de startbalise loopt moet dit door de baanlegger duidelijk aangegeven worden door een doorgang te maken met een "volledig" lint gespannen aan beide zijden. Een loper kan niet gestraft worden wanneer hij/zij direct naar het eerste controlepunt loopt zonder aan de startbalise te passeren als deze niet duidelijk is aangegeven.

Als baanlegger kan je dit probleem voorkomen door de start en de richting naar de eerste post zo te leggen dat het vanzelfsprekend is dat de deelnemers langs de startbalise passeren.

In dit voorbeeld zijn de posten met een paarse lijn goede eerste posten ten opzichte van de start en de voorstart (driehoek in stippellijn). De 2 onderste posten rechts zijn slechte eerste posten. De verleiding is te groot om niet aan de start te passeren. De andere posten zijn twijfelgevallen.

De aankomst: de laatste post mag eenvoudig zijn. Vanaf die post worden meestal lintjes gehangen tot aan de aankomst. Deze afstand zal kort zijn omdat er géén kaartlezen voor nodig is. De aankomst ligt bij voorkeur vlak bij het competitiecentrum.

Laat voor verschillende omlopen de posten steeds vanuit dezelfde richting aanvallen. Een loper heeft misschien een moeilijke post, ver van een aanvalspunt. Maar, een andere loper van een andere reeks heeft dezelfde post, komende uit een andere richting waar hij wel een goed aanvalspunt heeft. Weer bestaat de kans dat deze laatste loper de eerste loper de post zal tonen.

Deze posten zijn uit de paarse richting komende veel moeilijker dan uit de groene richting.

Laat de omlopen in dezelfde richting draaien. Omlopen die bepaalde posten in de tegenovergestelde richting aandoen laten toe dat de lopers van deze verschillende omlopen elkaar ongewild kunnen helpen. De loper die het geluk heeft iemand aan de post of net van de post te zien weglopen kan hierbij tijd winnen. Tussen de twee posten kan een loper zich eventueel corrigeren doordat hij een andere loper in de omgekeerde richting ziet lopen.

Als je moeilijke posten voorziet voor de langere omlopen, dan mag je die post niet gebruiken voor de lagere reeksen. De kans ( = geluksfactor) is dan groot dat sommige lopers de post gemakkelijker zullen vinden doordat ze een deelnemer zien staan aan de post. Jongere, oudere en/of minder ervaren oriënteerders staan vaak even stil aan de post vooraleer ze naar de volgende post vertrekken.

Een wedstrijd moet beslist worden tussen de posten, niet op de post.

Het plaatsen van posten in een doolhof van onleesbare details, in het donkergroen of bij geïsoleerde merkpunten in een merkpuntenloze zone, moet vermeden worden omdat het geluksposten worden. Posten worden niet technisch moeilijker omdat ze verstopt worden. Posten die in donkergroene zones geplaatst worden, moeten goede aanvalspunten of andere merkpunten hebben die toelaten de exacte positie van de post te bepalen bij beperkte zichtbaarheid.

In een zeer open bos plaatst men de vlaggetjes best vrij hoog opdat iedereen de post gemakkelijk zou vinden. Als je dit niet doet, loop je de kans dat sommige lopers hun voorganger van zeer ver de post zien “knijpen” en daaruit voordeel zouden halen wat natuurlijk te voorkomen is.

• Maak een kaart met alle posten en geef ze controlenummers. Zorg ervoor dat posten met nummers die tot verwarring kunnen leiden niet in elkaars buurt staan bv. 86, 68 of 96, 69 of 66 en 99.
• Maak een (voorlopige) postenbeschrijving.
• Markeer de juiste locatie van de posten bv. met een paaltje of een lint met het controlenummer. Pas eventueel de postenbeschrijving aan.
• Als je moeilijkheden hebt om het merkpunt waar je de post wil zetten in het terrein te herkennen, of indien je twijfelt aan de kaart (nauwkeurigheid van tekenen), dan is het beter dit merkpunt NIET te gebruiken en de omloop aan te passen.
• Noteer opvallende veranderingen aan het terrein terwijl je de posten controleert. Deze aanpassingen kunnen eventueel uitgehangen worden bij de start maar beter nog is het deze aanpassingen door te voeren op de kaart.

De omgeving van de posten moet zeer goed getekend zijn op de kaart en de afstand moet vanuit alle richtingen kloppen. Een post plaatsen, zoals in dit voorbeeld, op de hoek van een beek, in een wit bos dat gekapt is, mag niet.

Plaatsing en zichtbaarheid van de posten: het wedstrijdreglement van de IOF zegt dat de post zichtbaar moet zijn als de loper het merkpunt en de door de postenbeschrijving aangegeven positie ziet. Hier staat natuurlijk geen afstand op van hoever de post zichtbaar zou moeten zijn. De post mag natuurlijk “achter” het te zoeken merkpunt geplaatst worden (in tegenovergestelde richting van waar de loper komt). De ideale plaatsing van het vlaggetje is zo dat de loper eerst het merkpunt ziet en dan pas het vlaggetje.

De locatie van de controlepost en de plaatsing van de vlaggetje moeten zo gekozen zijn dat wanneer iemand zijn EMIT inlegt, hij hierdoor geen merkelijk voordeel oplevert voor iemand anders.

Voornaamste principes voor zeer gemakkelijke omlopen:

• De omloop wordt gelegd langs grote duidelijke lijnmerkpunten,
bij voorkeur enkel wegen en paden. De regel is dat de posten met de fiets moeten geplaatst kunnen worden.
• Een controlepost zal voorzien worden op elke plaats waar de deelnemer moet draaien (op elk beslissingspunt).
• Laat de benen niet kruisen. Dit werkt verwarrend.
• Maak korte benen tussen de posten. Wees niet bang om veel posten te voorzien.
• Plaats géén posten in gebieden die om fijn oriënteren vragen. Vermijd heuvelachtig terrein, hoogtelijnen zijn niet weggelegd voor beginnelingen.
• Het gebruik van het kompas dient beperkt te worden tot het oriënteren van de kaart. Het nemen van een richting met het kompas mag niet nodig zijn.
• Geef een postenbeschrijving onder tekstvorm.
• Verstop de posten niet. Plaats ze daarentegen duidelijk, hoog en van ver zichtbaar.

Voornaamste principes voor gemakkelijke omlopen:

• De omloop wordt gelegd langs duidelijke lijnmerkpunten doch het is niet noodzakelijk een post te voorzien op elke plaats waar de deelnemer moet draaien (beslissingspunten overslaan).
• De mogelijkheid wordt geboden andere lijnmerkpunten dan paden te volgen.
• Het moet mogelijk zijn hoeken af te snijden of door te steken. Terreinen met dichte grondbegroeiing dienen vermeden te worden. Goede zichtbaarheid en doorloopbaarheid zijn noodzakelijk.
• De posten moeten zichtbaar zijn vanuit de richting dat de deelnemer komt.
• Plaats géén posten in gebieden die om fijn oriënteren vragen. Vermijd heuvelachtig terrein, hoogtelijnen zijn niet weggelegd voor beginnelingen.
• Het gebruik van het kompas dient beperkt te worden tot het oriënteren van de kaart. Het nemen van een richting met het kompas mag niet nodig zijn.
• De posten worden best geplaatst op lijnmerkpunten. Duidelijke merkpunten op minder dan 25 meter van een lijnmerkpunt kunnen ook gebruikt worden om een controlepost te plaatsen. Kleine merkpunten op een lijnmerkpunt zijn eveneens geschikt als controlepost.